Jak zadbać o zdrowie i dobrostan w cyfrowym świecie? Kompas Cyfrowego Obywatela i Removed w praktyce

Zostałam zaproszona do zespołu projektowego pracującego nad Kompasem Cyfrowego Obywatela -  repozytorium materiałów i scenariuszy, które mają wspierać nauczycieli, bibliotekarzy i edukatorów w kształtowaniu świadomych, odpowiedzialnych użytkowników świata cyfrowego. "Wszystko opiera się o wytyczne Rady Europy i świetny DCE Planner czyli zestaw umiejętności z zakresu cyfrowego obywatelstwa rozpisanych na różne grupy wiekowe."*

Kompas Cyfrowego Obywatela to nie tylko nauka obsługi narzędzi cyfrowych, ale przede wszystkim kształtowanie umiejętności krytycznego myślenia, higieny cyfrowej oraz wspieranie zdrowia i dobrostanu podczas korzystania z internetu. Materiały edukacyjne, scenariusze lekcji i rekomendacje pomagają nauczycielom wprowadzać w szkołach działania promujące cyfrowe obywatelstwo oraz wychowywać uczniów do roli aktywnych, świadomych uczestników globalnej sieci.

W kontekście zdrowia i dobrostanu online warto zwrócić uwagę na projekt „Removed”, który jest praktycznym narzędziem wspierającym dobre samopoczucie w sieci. Pisałam już o nim w poście "Removed" - fotograficzny projekt o naszej relacji z technologią Removed umożliwia użytkownikom usuwanie z internetu niechcianych treści, które mogą negatywnie oddziaływać na ich zdrowie psychiczne i wizerunek cyfrowy. To ważne wsparcie szczególnie dla osób doświadczających cyberprzemocy, nękania czy innych form zagrożeń online, które rzutują na ich dobrostan emocjonalny. Dzięki możliwości kontrolowania i ograniczania szkodliwych treści Removed pomaga użytkownikom zachować równowagę psychiczną i bezpieczeństwo w cyfrowym środowisku, co jest integralnym elementem cyfrowego obywatelstwa i higieny cyfrowej promowanych w programie Kompas Cyfrowego Obywatela.

Dbanie o zdrowie i dobrostan w sieci to dziś nie tylko kwestia indywidualna, ale także edukacyjna i społeczna. Program Kompas Cyfrowego Obywatela uczy, jak rozwijać zdrowe nawyki cyfrowe, radzić sobie z presją mediów społecznościowych, właściwie reagować na negatywne doświadczenia online oraz wykorzystywać dostępne narzędzia do ochrony własnego dobrego samopoczucia. Projekty takie jak Removed pokazują, że nowoczesne technologie mogą służyć nie tylko jako źródło informacji i komunikacji, ale także jako skuteczna pomoc w ochronie psychicznego zdrowia użytkowników internetu.

Wszystko to razem tworzy fundament do budowania bezpiecznego, odpowiedzialnego i zdrowego cyfrowego społeczeństwa, w którym każdy człowiek — od najmłodszych lat — może kształtować swoją tożsamość online, dbając jednocześnie o zdrowie, dobrostan i pełne uczestnictwo w życiu cyfrowym na miarę współczesnych wyzwań.

* Izabela Wyppich, „W stronę cyfrowego obywatelstwa”, Superbelfrzy RP, dostęp 2 października 2025, https://superbelfrzy.edu.pl/glowna/w-strone-cyfrowego-obywatelstwa/

Bezpieczeństwo dzieci online to nasza wspólna sprawa

19. Międzynarodowa Konferencja „Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w internecie” przeszła do historii. Jak co roku miałam okazję uczestniczyć w kilku webinarach. Niestety nie dałam rady wysłuchać na żywo wystąpień poszczególnych prelegentów. Robię to teraz zaczynając od Ministra Cyfryzacji Krzysztofa Gawkowskiego, który słusznie zauważył, że – prawdziwe wyzwanie nie tkwi w samych zakazach czy granicach, lecz w odpowiedzialności dorosłych. 

Nie możemy sprowadzać dyskusji o przyszłości dzieci w internecie do prostych, zero-jedynkowych pytań: w jakim wieku pozwolić na korzystanie z social mediów? Czy telefon powinien być w szkole, czy poza nią? Statystyki pokazują jasno: w szkole dziecko korzysta ze smartfona średnio pół godziny dziennie. W domu – aż pięć godzin. To właśnie tam młodzi ludzie spotykają się z nielegalnymi treściami, które rodzą ryzyko uzależnień, dezinformacji czy kontaktu z niebezpiecznymi materiałami. Dlatego państwo musi działać skutecznie: nieuczciwe i szkodliwe treści nie mogą pozostać w sieci tylko dlatego, że „się klikają”. Jednak odpowiedzialność nie spoczywa wyłącznie na instytucjach. To wspólna praca rodziców, opiekunów, nauczycieli i całego systemu edukacji – bo szkoła powinna przygotowywać nie tylko do życia zawodowego, ale też do świadomego funkcjonowania w świecie algorytmów, ekranów, sztucznej inteligencji i dezinformacji. Nauka krytycznego myślenia, rozpoznawania manipulacji czy ochrony przed uzależnieniami powinna stać się częścią programu. Minister podkreślił również osobistą perspektywę – jako ojciec trójki dzieci wie, jak różne są wyzwania na każdym etapie dorastania: od przedszkola po liceum. Ale jedno się nie zmienia: dobrostan dziecka zaczyna się od dorosłych, którzy potrafią powiedzieć „nie”, uczą mądrych granic, a jednocześnie nie wykluczają dziecka ze świata nowoczesnych technologii. Kluczowym słowem jest synergia. Dopiero połączenie działań szkoły, domu i państwa daje szansę, że zapewnimy dzieciom bezpieczny rozwój w erze cyfrowej. To od naszej dojrzałości i odpowiedzialności zależy, czy technologia stanie się narzędziem wspierającym, czy zagrożeniem, które wymknie się spod kontroli.

Dzień 1 

Dzień 2 

Dlaczego krytyczne myślenie to dziś obowiązek, nie wybór

O krytycznym podejściu do źródeł było już kilkukrotnie. Zaczęło się w czerwcu, kilka miesięcy po wybuchu wojny na Ukrainie, kiedy to razem z Beatą Chodacką, wiceprezeską krakowskiego PTI wystąpiłyśmy podczas reaktywowanej serii spotkań online poświęconych tematyce edukacyjnej. Pomysł narodził się po fali rosyjskiej inwazji na Ukrainę w lutym 2022 roku, kiedy to Polska – jako sąsiad Ukrainy, członek NATO i jedno z głównych państw wspierających ukraińskich uchodźców – stała się nie tylko areną pomocy humanitarnej i politycznego wsparcia, ale także celem intensywnej kampanii dezinformacyjnej. Wojna informacyjna toczyła się nie tylko za pomocą oficjalnych mediów, ale też dzięki tysiącom anonimowych kont w mediach społecznościowych, botów i tzw. farm trolli, które systematycznie manipulowały opinią publiczną, podważały zaufanie do instytucji oraz siały chaos i nieufność w społeczeństwie. Oczywiście globalnym liderem na tym polu była Rosja. Rosyjskie farmy trolli używały zarówno języka polskiego, jak i ukraińskiego. Często posługiwały się treściami podszywającymi się pod lokalne źródła – udając komentarze obywateli, ekspertów czy nawet dziennikarzy. Przykładem może tu być „Władimir” i „Irina - sztucznie wygenerowane postacie do szerzenia propagandy antyukraińskiej, które były rzekomymi autorami tekstów na portalu „Ukraina Siegodnia”, podszywającym się pod niezależne źródło informacji. Grozę sytuacji potęgował fakt, że treści "Władimira" i "Iriny" były amplifikowane przez boty. Warto tu wspomnieć o roli tych zautomatyzowanych programów komputerowych, które według Jevina D. Westa, Carla T. Bergstroma - autorów książki „Myśl krytycznie  nie daj sobie wcisnąć kitu” (wyd. z 2021r.), generują około połowy ruchu w sieci. 
Fikcyjne postacie ”Władimira” i „Iriny”  zdemaskował na Twiterze dziennikarz NBC News, Ben Collins, podkreślając, ze są one stworzone przez rosyjską farmę trolli. Jego publikacje pomogły w nagłośnieniu sprawy i zwróceniu uwagi na metody wykorzystywane w kampaniach dezinformacyjnych. Więcej na ten temat na Konkret 24.
Jak my możemy sprawdzić, czy dane konto lub zdjęcie jest prawdziwe? Służy do tego wiele narzędzi. Mówiłam o nich podczas wspomnianego wcześniej webinaru - Krytyczne podejście do źródeł podstawą pracy każdego pedagoga. Jeśli nie chcecie jednak do niego wracać przypomnę, że należy przede wszystkim sprawdzić ilość i wiarygodność zdjęć na profilu – czy są autentyczne i czy nie pochodzą z innych źródeł w sieci. Jeśli konto ma tylko jedno lub kilka zdjęć, które wyglądają na stockowe lub generowane przez AI, może to wskazywać na fałszywe konto. Można przy tym skorzystać z narzędzi Krzysztofa Wosińskiego, które zareklamował w publikacji wydanej przez Securitum OSINT NOWY WYMIAR POSZUKIWAŃ W SIECI. Am I Real? pozwala zidentyfikować zdjęcia poprzez analizę umiejscowienia na nich oczu i ust. Jak pisze autor „Oczywiście narzędzie przeznaczone jest tylko do nauki i nie można traktować jego wyników jako wyroczni, ale pozwala ono szybko zweryfikować, czy zdjęcie może być sztucznie wygenerowane, czy nie”. 
Kolejną kwestią do prześledzenia jest sprawdzenie spójności informacji na profilu. Jeśli te informacje są niezgodne, może to wskazywać na fałszywe konto. 
Do kwestii dezinformacji będę z pewnością wracać, tym bardziej, że wczoraj zakończył się cykl spotkań  w ramach programu #DigitalWizards – projektu podczas którego uczniowie z klas 6-8 szkół podstawowych uczą się nie tylko o cyberbezpieczeństwie, ale i nabywają wiedzę z zakresu AI, higieny cyfrowej i marketingu cyfrowego. Wkrótce Wielki Finał – 30.05.2025r. Cieszę się na spotkanie z pasjonatami mądrej technologii. Do zobaczenia!